Kiedy przedawnia się roszczenie o zadośćuczynienie?

powrót do pozostałych wpisów

data publikacji: 24 listopada 2025

Roszczenie o zadośćuczynienie to jedno z podstawowych uprawnień osób represjonowanych przez komunistyczny aparat przemocy w latach 1944-1989. Dotyczy ono krzywd niematerialnych, jak cierpienia psychiczne, więzienie, prześladowania, deportacja, internowanie czy przymusowa służba wojskowa. Jednak wielu uprawnionych zadaje sobie pytanie: czy i kiedy przedawnia się roszczenie o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę? W niniejszym artykule odpowiadamy na to pytanie w kontekście ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. 1991 nr 34 poz. 149), znanej jako ustawa lutowa.

Czym jest roszczenie o zadośćuczynienie?

Zadośćuczynienie to forma rekompensaty finansowej za cierpienie psychiczne i moralne, jakie spotkało osobę represjonowaną z powodów politycznych, niepodległościowych czy społecznych. W odróżnieniu od odszkodowania, które dotyczy strat majątkowych (np. utraconego dochodu), zadośćuczynienie koncentruje się na doznanej krzywdzie osobistej i godnościowej.

Przedawnienie roszczenia o zadośćuczynienie – ogólne zasady

W prawie cywilnym roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu – co oznacza, że po upływie określonego czasu nie można skutecznie domagać się ich realizacji. Jednak roszczenie o zadośćuczynienie wynikające z represji politycznych w latach 1944-1989 rządzi się odmiennymi zasadami.

Zgodnie z art. 8 ust. 2 Ustawy lutowej, żądanie odszkodowania lub zadośćuczynienia należy zgłosić w terminie 10 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczenia sądu komunistycznego, który skazał osobę represjonowaną.

Co to oznacza w praktyce?

Terminy roszczenia o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę:

• Nie 10 lat od momentu represji!
• Nie od momentu odzyskania wolności czy zakończenia internowania.
• Ale 10 lat od momentu, gdy sąd unieważnił wyrok lub decyzję represyjną.

Oznacza to, że kluczowe znaczenie ma data wydania postanowienia przez sąd, a nie data samej represji. Nawet jeśli od tamtych wydarzeń minęły dekady, termin zaczyna biec dopiero po uznaniu dawnego orzeczenia za nieważne.

Wyjątki od przedawnienia – ważne informacje!

W niektórych przypadkach ustawodawca wyłączył możliwość przedawnienia roszczenia o zadośćuczynienie. Dotyczy to szczególnych sytuacji, o których mówi art. 11 Ustawy lutowej:

Roszczenie o zadośćuczynienie nie ulega przedawnieniu, gdy:

• Oskarżonego uniewinniono,
• Postępowanie umorzono z powodów braku przestępstwa lub braku dowodów (art. 17 § 1 pkt 1 i 2 Kodeksu postępowania karnego), a osoba ta była zatrzymana lub tymczasowo aresztowana,
• Została pozbawiona życia lub wolności bez orzeczenia sądowego,
• Dotyczy dzieci matek więzionych w czasie ciąży lub wspólnie z nimi w zakładach odosobnienia.

W tych przypadkach roszczenia o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę nie przedawniają się nigdy. To wyraz szczególnej troski państwa o osoby, które doświadczyły najbardziej brutalnych form represji i które często nie miały możliwości szukania sprawiedliwości wcześniej.

Najważniejsze zasady – podsumowanie w punktach

Przedawnienie roszczeń zadośćuczynieniowych następuje po 10 latach od uprawomocnienia się decyzji o unieważnieniu orzeczenia represyjnego.

Roszczenie nie ulega przedawnieniu, jeżeli:

• osoba była uniewinniona lub postępowanie umorzono z powodu braku przestępstwa,
• osoba była zatrzymana/aresztowana bez podstawy,
• osoba została zabita przez komunistyczne organy bez wyroku,
• dotyczy dzieci matek więzionych w ciąży lub z dziećmi.

W każdym przypadku należy odwoływać się do art. 8 i art. 11 Ustawy z 23 lutego 1991 roku.

Dlaczego warto działać z pomocą profesjonalistów?

Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że mogą dochodzić zadośćuczynienia nawet po wielu latach od represji, o ile tylko sąd unieważnił orzeczenie. Często też osoby represjonowane nie mają dokumentów lub wiedzy prawnej, by złożyć skuteczny wniosek.

W Fundacji „Za Wolność” pomagamy na każdym etapie:

• Pozyskujemy dokumentację z archiwów państwowych.
• Współpracujemy z lekarzami wystawiającymi zaświadczenia.
• Składamy wnioski i prowadzimy sprawy sądowe.
• Rozliczamy się wyłącznie w formie success fee – pobieramy prowizję tylko od wygranej sprawy, nigdy z góry.

Podsumowanie

Roszczenie o zadośćuczynienie za represje z lat 1944–1989 może się przedawnić, ale nie zawsze. W większości przypadków obowiązuje termin 10 lat od unieważnienia orzeczenia. Jednak dla najbardziej poszkodowanych – aresztowanych, zabitych bez wyroku czy dzieci kobiet więzionych – prawo przewiduje wyjątek od tej reguły i pełne zabezpieczenie ich praw.

Jeśli Ty lub Twoi bliscy byliście ofiarami komunistycznych represji – nie zwlekaj. Pamiętaj, że nawet jeśli czas mija, sprawiedliwość może być nadal osiągalna. Skontaktuj się z nami, by uzyskać profesjonalną pomoc i należne zadośćuczynienie.